واژۀ مینایی در لغت بهمعنای مادهای از لعاب شیشه، و شفاف است و در زبان ادبی، ترکیببندی های زیبایی با واژه مینا آمدهاست مانند میناب اش، مینا فوم، گنبد مینا فام، میناکاری و… .
بر اساس آثار مکشوف از دورۀ هخامنشی، یکی از شیوههای هنر فلزکاری در ایران که هنوز هم رواج دارد، هنر میناکاری است. این هنر از نظر فن و دانش دارای چنان ماهیتی است که قابل قابلیت رسیدن به اعلی ترین درجات را دارد و در طی عمر خود تحولات فراوانی را پشت سر گذاشتهاست؛ قبلاز میلاد مسیح، میناکاری هنری حسی-ذاتی بود که منشأ اعتقادی در میان اقوام مختلف داشت. قدیمیترین نمونۀ بهجامانده، مهری از جنس طلا متعلق بهسال هزار و چهارصد پنجاه قمری میلادی است که با لعاب آبیرنگ میناکاری و تزیین شدهاست.
این هنر در صدر اسلام رونق چندانی نداشت اما در زمان سلجوقیان رواج یافت. در دوران مغول با استفاده از علم شیمی، سبک جدیدی در هنر میناکاری به وجود آمد و مینا کاران این دوره دست به ابداعات تازهای در زمینه طراحی زدند و تصاویری که چهره و لباس ایرانیان درباری داشت جایگزین تصاویر عربی شد. این شیوه در ترصیع فلز دورۀ تیموریان به اوج خود رسید که نمونههای آن بر دربها و چلچراغهای کاخ تیمور مشاهده میشود.
زمینه و جهت هنر میناکاری در دوران صفویه تغییر یافت و نقوش استفادهشده بر روی اشیاء عمدتاً به مجالس بزمدرباریان، مجالس شکارو اسبسواران اختصاص یافت. ترکیبات مینا از دورۀ صفویه تاکنون تغییر نیافته و ایرانیان آن عصر که در پدید آوردن رنگهای گوناگون مهارت داشتند از رنگ سفید برای زمینه و رنگهای سبز شفاف ، فیروزهای و آبی لاجوردی باکیفیت استفاده میکردند و هیچگاه رنگ قرمز را در تزیین اشیاء استفاده بهکارنمیبردند. طرحهای این دوره غالبا بر مبنای نقشهای اسلیمی و ختایی بود که بر زمینۀ مس و گاه طلا و نقره بهصورت اشیاء مختلف ساخته میشد.
میناکاری در دورۀ قاجار بیشتر بر زمینههای برجسته طلا و نقره به کار میرفت که با گوهر، عاج، یشم یاقوت، لعل و زمرد تزئین میشد.
بعد از سقوط قاجاریه بهتدریج از رونق و رواج این هنر کاسته شد تااینکه در ابتدای سلطنت رضاشاه، ساخت مینا روی نقره با نقوش ختایی و اسلیمی و رنگهای اروپایی آغاز شد و بار دیگر هنر مینا اعتبار و اهمیت گذشته خود را بازیافت. هنر میناکاری امروز در بازار صنایع دستی ایران (مخصوصاً شهر اصفهان) بهوفور یافت میشود و مورد استقبال زیادی قرار گرفتهاست.
فلزاتی که میتوان روی آنها مینا ساخت چه در گذشته و حال شامل فلزاتی همانند مس، طلا، نقره، ورشو، آهن و برنج میشود. هرچند در برخی از موارد میناکاری روی کاشی، سرامیک و شیشه انجامگرفته، اما باید گفت ماده اصلی میناکاری را فلز تشکیل میدهد و آنهم بیشتر با مدد از مس؛ در برخی از کارگاهها، میناسازی بر فلزات گرانبها همانند نقره و طلا نیز رایج است.
در این شیوه از فلزکاری، نقشهای گوناگونی روی فلزات نقاشی میشوند؛ نقشهایی که با اکسید فلزات و شیشه رنگآمیزی و در کوره پخته میشوند. میناکاری دو شیوه اصلی دارد: مینای نقاشی و مینای خانه بندی یا سیمی.
مینای نقاشی، شیوهای است که بیشتر در اصفهان و شیراز انجام میشود؛ در این روش، ابتدا فلز مس توسط استادکاران به فرمهای خاص سفارش داده میشود. سپس آن را پرداخت میکنند تا لعاب بهخوبی روی آن قرار گیرد. آنگاه ظرف را درون کوره میگذارند تا پخته شود. هنگامیکه ظرف سرد شد، آماده نقاشی است. طرح موردنظر که معمولاً از نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ تشکیل میشود روی کاغذ طراحی و سوزنکاری میشود و سپس با گرد زغال آن را روی فلز لعاب خورده پیاده میکنند و در ادامه، خطوط طرح را قلم گیری کرده و با رنگهای متنوع مینایی رنگآمیزی میکنند. رنگ مینایی بهصورت پودر بسیار نرم است که با محلول گلیسیرین و صمغ عربی و با آب و یا عصاره جوهر کاج رقیق میشود. سپس ظرف را به کوره میبرند و حدود هشتصد درجه سانتیگراد حرارت میدهند.
یکی دیگر از روشهای میناسازی که بهصورت محدود رواج دارد مینای سیمی یا خانه بندی نام دارد. در این شیوه، ابتدا سطح فلز موردنظر را که معمولاً مس است، تمیز میکند و با لعاب شیشهای و شفاف میپوشانند و آن را داخل کوره قرار میدهند. سپس طرح مورد نظر را روی فلز بادقت اثرگذاری میکند و به مفتول هایی از مس یا برنج، بهصورت طرح موردنظر، انحناهای لازم را میدهند و با پنس و توسط چسب لعاب بر روی سطح میچسبانند. پساز حرارت دادن به صفحه، نوبت به مرحله رنگ گذاری در داخل فضاهای خالی بین سیمها میرسد که با پودر مینا به رنگهای موردنظر پر میشود و مجدداً آن را در کوره حرارت میدهند. علاوهبراین شیوهها، میتوان به انواع تکنیکهای دیگر در میناسازی اشاره کرد که عبارتاند از: مینایی حفرهای، مینای پنجرهای و مینای مرصع.