قلمکاری هنر چاپ یا نقش زدن روی پارچ است. این هنر از صنایع دستی بسیار قدیمی در ایران محسوب میشود که قرنها در کشور رواج داشتهاست.
هنرهای سنتی در ایران، از جمله قلمکاری از قدمت و پیشینه طولانی برخوردارند. شکل و نحوه انجام کار در این هنر و نقشهای تزیینی آنها، همگی ملهم از طبیعت پیرامون و زیست مردمان است
قدیمیترین مدرک مربوط به قلمکارسازی را از نقش دیوارههای مقابر مصری مربوط به دوهزار و صد سال پیشاز میلاد مسیح به دست آوردهاند و کهنترین نشانۀ موجود که از ساخت قالبهای شبیه قالبهای قلمکار حکایت دارد نیز درست همزمان با پارچههای قلمکار بازیافتهای در سرزمین مصر است.
هنر چیتگری یا قلمکاری همان نقاشی روی پارچه است. وجه تسمیه این فرآیند هنری به این نام که امروز مشتمل بر شیوههای مختلف ثبت نقش در پاچه است، مرهون شیوه اولیه انجام آن یعنی نقاشی با قلم است. این هنر از صنایع دستی و سنتی پرقدمت ایرانی است که قرنها در نقاط مختلف ایران و در کارگاههای مختلف تولید میشدهاست. برخی معتقدند این هنر از زمان مغولها در ایران متداول شده و علت آن رقابت میان چینیها و ایرانیان در تجارت بودهاست. هنر قلمکار، هنری است که بهخصوص در دوره سلطنت شاهعباس در قرن یازده هجری قمری به کمال رسید و بهعلت علاقه درباریان و توجه خاصی که به این صنعت داشتند، انواع مختلف قلمکار، تهیه میشد که معروفترین آنها «قلمکار زر» یا «اکلیلی» بود که از درخشانترین نمونههای هنر تزیینی سرزمین ما بود دراین دورۀ کارگاههای بسیاری دایر شد و در اکثر شهرهای ایران، هنرمندان و طراحان اینگونه پارچهها درون کارگاهها به خلق آثاری نفیس پرداختند.
از معروفترین شهرهایی که در آنها هنر قلمکاری رواج داشت میتوان به اصفهان، شیراز و بروجرد اشاره کرد.
شهر اصفهان که در زمان صفویه پایتخت ایران بود، یکی از مراکز عمدۀ تجمع هنر آفرینان و صنعتگران به شمار میآمد؛ هنرمندان از گوشه و کنار ایران، به این شهر روی میآوردند و به تولید و عرضه محصولات مختلف از جمله قلمکار با عالیترین کیفیت هنری اقدام میکردند. امروز تنها شهری که حامل این هنر است و فعالیتهای چشمگیر در این زمینه دارد شهر اصفهان است.
در حال حاضر چاپ قلمکار به وسیله قالبهای چوبین که دارای نقوش برجسته است انجام میشود و درحقیقت رکن اصلی قلمکارسازی را قالبسازی تشکیل میدهد که معمولاً توسط افرادی که حرفه و تخصصشان قالب تراشی است، به تفکیک رنگ و حداکثر در چهار رنگ بر روی چوبهای مانند گلابی و زالزالک تراشیده میشود.
برای تهیه قلمکار پس از انتخاب پارچه در ابعاد مناسب، اطراف آن حاشیهدوزی و ریشهتابی میشود که قبل از چاپ قلمکار پارچه را در سه مرحله آماده میکنند که به آن گازُری میگویند. مراحل گازُری کردن:آهارگیری: برای افزایش قدرت جذب رنگ پارچه و گرفتن مواد زائد موجود در آن، پارچه را چند روز در آب روان به شکل ثابت قرار میدهند سپس پارچه را بر شی محکمی میکوبند تا مواد زائد از آن جدا شود. پارچه در این حالت اصطلاحا آبخور شده است. سفیدکردن زمینۀ پارچه: پارچههای پنبهای و کتانی را پس از شستوشو در زیر نور آفتاب پهن میکنند و مرتب روی آنها آب میپاشند که با این عمل رنگ پارچه ها به تدریج سفیدتر میشود. دندانهکردن: برای افزایش قدرت رنگ پذیری و ثبوت رنگ در پارچهها، آنها را در محلول زاج سفید قرار میدهند تا آن را جذب کند و رنگ پارچه به صورت رنگ زرد مایل به کرم شود سپس آب اضافی آن را میگیرند و پارچه را در برابر آفتاب خشک میکنند. : تهیه رنگ و مواد کیفیت رنگ درواقع درحقیقت مرغوبیت قلمکار را تعیین میکند و هر قدر در ترکیب رنگها و انتخاب مواد اولیه رنگ دقت شود به همان اندازهپارچۀ قلمکار مرغوب و با مرغوب و با ارزش میشود. رنگهای مورد استفاده در قلمکار عبارتند از: سیاه، قرمز، آبی و زرد که با ترکیب بعضی رنگها، رنگهای جدید همچون قهوهای و سبز بهدست میآید. بهطور کلی رنگهایی که در چاپ قلمکار استفاده میشوند ترکیبی از پودر رنگزارهای طبیعی و مواد دیگری چون روغن کرچک و کتیرا میباشند. این مواد را درون تغار ترکیب شده و سپس در قدحهای مخصوص هر رنگ ریخته میشود، آنگاه دهانههای قدح را با پارچههای ضخیم یا نمد پوشانده و محکم میکنند، رنگ در نمد نفوذ کرده و پس از تماس سطح نقشدار قالب با آن امکان آغشته شدن یکنواخت سطح برجسته به رنگ و انتقال یکدست آن بر پارچه را فراهم مینماید. (در گذشته تمام رنگها قلمکار گیاهی و طبیعی بودند، به عنوان مثال رنگ مشکی را با زاج سیاه+روغن کرچک+ زنگ آهن+ کتیرا میساختند که امروزه هم برای تولید رنگ مشکی از همین ترکیب استفاده میکنند. در ساخت رنگ قرمز از گل سرخ+روغن کنجد+زاج سفید استفاده میشد. برای رنگ زرد از ترکیب نخاله پوست انار+ زاج سفید+ کتیرا استفاده میکردند اما امروزه برای ساخت رنگهای آبی و زرد رنگهای چاپی پیگمنتی استفاده میشود.) نقشزنی (چاپ): به برگردندان نقش قالبها به رنگهای مختلف بر روی پارچه آماده شده نقشزنی میگویند که این کار طی چندین مرحله انجام میشود؛ ابتدا پارچه آماده شده را روی میز کار بهصورت یکنواخت پهن میکنند؛ سپس قالب طرح را به رنگ مورد نظر (به عنوان نمونه سیاه) آغشته و آن را روی پارچه در محل مورد نظر قرار داده و با وارد کردن ضربهای بر پشت قالب خطوط را روی پارچه منتقلمیکنند و این کار را آنقدر تکرار میکنند تا طرح کامل شود؛ سپس قالب انتقال رنگ دیگر (بهعنوان نمونه قرمز) را پس از آغشته کردن به رنگ در بخشهای مورد نظر قرار داده و به آن ضربه وارد میکنند؛ذاین مراحل آنقدر تکرار میشود تا رنگها تکمیل شود و هر قسمت از نقش قالب به رنگ دلخواه درآید. : ثابت کردن رنگها بعد از پایان انتقال رنگ و نقشزنی بر روی پارچه و خشک شدن آنها، پارچه را با آب روان میشویند تا رنگهای اضافی آن خارج شود سپس آنها در مقابل نور خورشید خشک میکنند. آنگاه پارچههای خشک شده را درون پاتیل با ترکیب آب، پودر پوست انار و جوهر روناس میجوشانند تا محلول به تمام بافت پارچه نفوذ کند که این مرحله ورکش کردن یا دندانه کردن پس از رنگرزی نام دارد. پس از تثبیت دو رنگ سیاه و قرمز، مراحل نقشزنی رنگ های دیگر (زرد و آبی) ادامه مییابد.
280,000 تومان
280,000 تومان
980,000 تومان
980,000 تومان
980,000 تومان
980,000 تومان
980,000 تومان
980,000 تومان
1,850,000 تومان
1,850,000 تومان
1,850,000 تومان
980,000 تومان
1,850,000 تومان
1,850,000 تومان
1,850,000 تومان
300,000 تومان
300,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان
845,000 تومان