تذهیب از واژۀ عربی «ذهب» بهمعنای طلا مشتق شده و عبارت است از طرح و ترسیم و تنظیم ظریف و چشمنواز نقوش و نگارههای گیاهی و هندسی درهمتنیده و پیچان که با چرخشهای تند و کند و گردشهای موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقلشده باشند. دلیل اطلاق واژۀ تذهیب این بود که در آغاز شکلگیری این هنر از همان قرون اولیه اسلامی، رنگ غالب و عمده در رنگآمیزی اینگونه نقشها، طلایی بودهاست. هرچند رنگهایی چون لاجورد و بعدها نیز آبی و شنگرف و سبز و فیروزهای نیز در کنار رنگ طلایی جا گرفتهاند.
در عرف نسخه آرایی، تذهیب به نقوشی گفته میشود منظم، که با خطوط مشکی در آب طلا کشیده و تزیین شده باشند و رنگ دیگری در آن بکار نرفته باشد. ممکن است طلایی که در تذهیب به کار میرود دارای رنگهای گوناگون باشد، بهطوریکه وقتی زر خالص با مقادیری نقره و مس به کار برده شود رنگ آن به سبزی و سرخی میگراید.
با گذشت سالیان، به این آرایش مقبول که با رنگ مایههای محدود بهویژه زرناب شروعشده بود، عناصر رنگی متنوعی دیگری اضافه شد که با حفظ زمینۀ طلایی، رنگهای گویا و مؤثری چون لاجورد، سفیداب، شنگرف، سبز زنگاری، قرمزدانه و… نیز عرصهای برای خودنمایی یافتند و در دست هنرمندان چیرهدست، مایۀ خلق و نمایش زیباترین نگارههای نمادین و تمثیلی جهان شدند. سرانجام در تذهیب، طرحهای گیاهی و هندسی و گاه حیوانی موجود در طبیعت پساز عبور از صافی ذهن هنرمند بهصورت طرح تزیینی زیبایی درمیآیند.
تذهیب در مفهوم و چارچوب هنری خود، بهخصوص در سیر تکاملی و بالندگی اش پساز اسلام، هنری کاملاً ایرانی و همسو با نمونهها و الگوهای هنر تزیینی پیشاز اسلام است بهگونهای که ردپای آن را میتوان در عناصر هنر عهد هخامنشی، اشکانی و ساسانی بر پارهای از سفالینهها، آثار فلزی، سرستونها، کتیبهها و. . . مشاهده کرد.
این هنر امروز نیز با قوت توسط هنرمندان به حیات خود ادامه داده و علاوهبر نقشآفرینی در تزئین کتب و قابها در سایر محصولات کاربردی نیز جلوهنمایی کردهاست.